Bijeenkomst november: Ontwikkelingen in de georganiseerde misdaad

Na zijn ontzettend goed ontvangen en bezochte bijeenkomst in 2023 over “Ontwikkeling van de criminaliteit in Nederland, trends en ontwikkelingen” besloten departement ’s-Gravenhage dhr. Jaap de Waard opnieuw uit te nodigen. Ditmaal sprak hij in ’T Goude Hooft in hartje Den Haag, waar hij een scherp en helder overzicht gaf van de meest recente ontwikkelingen binnen de georganiseerde misdaad. De Waard, die sinds 1981 bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid werkt en de beleidsontwikkeling rond dit thema vanaf het begin heeft meegemaakt, nam de aanwezigen mee in de historische lijnen, de factoren die Nederland zo aantrekkelijk maken voor criminelen en de actuele dynamiek van de onderwereld.

De Waard schetste hoe de drugsindustrie nog altijd de kern vormt van de georganiseerde misdaad in Nederland. Ons land is, in vergelijking met de rest van Europa, bijzonder ontvankelijk voor dergelijke activiteiten. Dat komt niet alleen door logistieke knooppunten zoals Schiphol en de Rotterdamse haven, maar ook door de open grenzen, grote migratiestromen, een hoge internetdichtheid en ons relatief milde strafklimaat. Criminelen ervaren Nederland hierdoor als een veilige en efficiënte plek om te produceren, op te slaan en door te voeren. Internationale rapportages bevestigen dit beeld: Nederland komt hierin telkens terug als belangrijk productieland voor synthetische drugs, cannabis en als doorvoerhub voor cocaïne.

Nieuwe trends

Hoewel in het publieke debat vaak wordt gesteld dat het geweld binnen de georganiseerde misdaad sterker is toegenomen, liet De Waard zien dat deze indruk vooral het gevolg is van de actualiteit en zichtbaarheid. Door incidenten die zich in het volle daglicht afspelen, vergis-liquidaties die breed worden uitgemeten in de media en de recente stijging van het gebruik van explosieven lijkt het alsof Nederland gevaarlijker wordt. De cijfers ondersteunen dat beeld echter niet: het aantal liquidaties bevindt zich op het laagste niveau in tientallen jaren. “Het is naar historisch laag niveau”, aldus de Waard.  Wat we vooral zien, is een verschuiving in hoe en waar geweld plaatsvindt. De zichtbaarheid ervan is toegenomen, niet noodzakelijk de omvang. Hierdoor wordt de perceptie van escalatie versterkt, terwijl de cijfers een veel rustiger beeld laten zien.

Verder doorbrak De Waard de hardnekkige mythe dat daders steeds jonger worden. Uit onderzoek én praktijk blijkt volgens hem juist het tegenovergestelde: Binnen de georganiseerde misdaad stappen mensen doorgaans pas in op latere leeftijd. Waar bij huis-, tuin- en keukencriminaliteit een duidelijke piek rond het achttiende levensjaar zichtbaar is, ligt de instroom bij georganiseerde misdaad vaak pas rond het dertigste levensjaar.  Deze instromers hebben een carrière gehad in transport, logistiek of handel, waar zij via collega’s of kennissen worden ingehaald. Het is een gesloten gemeenschap, waarin vertrouwen groot is. Volgens de Waard is dit belangrijk om te benadrukken omdat het huidige beleid sterk gericht is op ‘jonge rekruten’. In werkelijkheid gaat het hierbij om honderdtallen in plaats van duizendtallen, wat betekent dat beleid dat vooral gericht is op jongerencriminaliteit niet automatisch effectief is tegen georganiseerde misdaad.

Adaptief beleid

Tot slot benadrukte De Waard dat effectieve bestrijding van georganiseerde misdaad vraagt om een beleid dat beter aansluit op de realiteit van deze markten: dynamisch, internationaal verweven en sterk adaptief. Juist omdat criminelen razendsnel inspelen op kansen die beleid onbedoeld creëert, is het essentieel dat overheid, politiek en uitvoeringsorganisaties voortdurend blijven leren, evalueren en bijsturen. Alleen door langdurig te investeren, goed inzicht te hebben in de werking van illegale markten en breder te kijken dan alleen strenge handhaving, kunnen we het probleem echt aanpakken. De bijeenkomst onderstreepte daarmee niet alleen de omvang van het probleem, maar vooral de noodzaak van een realistische, samenhangende en toekomstbestendige aanpak.

Onze dank gaat uit naar onze spreker Jaap de Waard voor zijn inspirerende lezing en de nieuwe inzichten!